friedel-crafts açillemesi ne demek?
Friedel-Crafts açillemesi, bir aromatik halkaya bir açil grubunun (R-C=O) bağlanması reaksiyonudur. Bu reaksiyon, elektrofilik aromatik sübstitüsyonun (SEAr) özel bir türüdür ve genellikle bir Lewis asidi katalizörü (örneğin, AlCl3, FeCl3, BF3) varlığında gerçekleştirilir.
Reaksiyon Mekanizması:
- Elektrofil Oluşumu: Açil halojenür (R-C=O-X) veya anhidrit ((R-C=O)2O) Lewis asidi katalizörü ile reaksiyona girerek bir açilyum iyonu (R-C+=O) oluşturur. Bu açilyum iyonu, elektrofil olarak işlev görür.
- Elektrofilik Atak: Açilyum iyonu, aromatik halkanın pi elektronlarına saldırır. Bu, halka üzerinde bir karbonil grubuna bağlı bir karbonkatyon ara ürününün oluşmasına yol açar.
- Deprotonasyon: Katalizörden bir anyon (örneğin, AlCl4) protonu uzaklaştırarak aromatikliği geri kazandırır ve açillenmiş ürünü (aril keton) oluşturur.
Avantajları:
- Açillenmiş ürünler (ketonlar) sentezlemek için kullanışlı bir yöntemdir.
- Reaksiyon genellikle yüksek verimle sonuçlanır.
Dezavantajları ve Sınırlamalar:
- Poliasilasyon: Ürün (keton) aromatik halkayı deaktive etse de, birden fazla açil grubunun eklenmesi (poliasilasyon) meydana gelebilir.
- Karbokasyon Düzenlenmeleri: Açil grubunda dallanmış alkil grupları varsa, karbokasyon düzenlenmeleri meydana gelebilir ve beklenmedik ürünlerin oluşmasına neden olabilir.
- Aromatik Halka Aktivatörleri/Deaktivatörleri: Güçlü deaktive edici gruplar içeren aromatik halkalar Friedel-Crafts açillemesine girmezler. Aynı zamanda, amino veya hidroksi gibi bazı gruplar Lewis asidi ile kompleks oluşturarak katalizörü devre dışı bırakabilir.
- Sadece Halojenür veya Asit Anhidritleri: Açillenme için sadece açil halojenürler veya asit anhidritleri kullanılabilir.
Kullanım Alanları:
Friedel-Crafts açillemesi, organik kimyada önemli bir reaksiyondur ve çeşitli organik bileşiklerin sentezinde yaygın olarak kullanılır.